Al labour
Kaerañ charretour
A ziskar e garr
Bezhin brein ha teil louet
A lak ar c’houer da glask e voued
Bezhin louet ha teil brein
A ra d’ar c’houer sevel e gein
Onner 21 diwar onner
Kolê diwar gozh-vuoc’h (da dizon)
Loue 22 diwar loue
‘Ra saout a-berzh Doue
Pa gouez an dour eus korn an ejen
Eo mat hadañ ar winizenn
Pa vez an avel diwar Roc’h Kellaz
Biskoazh kozh vuoc’h na vreskennas
A bitiv (yar)
Pa debr un’ ‘gac’h div
N’eo ket mat d’ar merour klevout
Kog e aotrou o kanañ
Gwinizh goude heiz,
Fallañ trevad e Breizh
Bernioù bihan ha charreoù pell,
‘Benn bloaz marteze nevo gwell
Kerc’h war-lerc’h kerc’h
Etu diarc’hen er bloaz war-lerc’h
Ar merour en e dro
Hag ar vereuri d’an aotrou
Bara fresk ha keuneud glas
A lak ar merour paour-noazh
Un houarn ruz hag ur planken
A rikour kalz a chafeterien
Gwelloc’h eo etu brank
Eget n’eo etu plant
Gwell finesa eget nerzh
Pa vez kistion d’ober berzh
Lañs roc’hell n’eo netra
Nemet da vediñ pe da soulañ
War-lerc’h ar rastell e teu ar forc’h
Buoc’h a faot he mare
Gwell un’ all eviti
Ur bec’h graet mat a zo hanter douget
Labour d’ar Sul, labour a-gul
Neb na sec’h ket e bal
A sec’h e dal
Diouzh ar beure, gorro ar c’hevr
Diouzh an noz bount da fri ‘n he revr
Da c’hortoz ar geot da sevel
E varv ar saout gant an naon
Dalc’h ha me ‘gigno
Un hanter eus ar c’hroc’hen az pezo
N’eo ket gant dour sklaer e vez gwellaet ar moc’h
Gwell eo sentiñ diouzh ar mestr
Eget n’eo ober labour vat
Kudenn a zo kudenn
Pa vez aet ar poell en he c’herc’henn
Ar gwaskañ stenn
Eo a ra ar c’hannañ gwenn
Bloavezh bizeost, bezit fin
Hadit kerc’h ha lez’t ho lin
Ar bloaz war-lerc’h, be’t adarre
Lakit an teil e plas egile
Un troad pal dindan ho kazel
Un troad treñch dindan ho fri
Un troad rastell keit ha c’hwi Mabden
Mouezh ar Bobl eo mouezh Doue
Ur bedenn verr a ya d’an Neñv
Ur bedenn hir a sach a-dreñv
Pezh a deu diwar goust an diaoul a ya d’e houarn
Ha c’hoazh ‘van un troad dishouarn
Neb a ra re
‘Ra re nebeut goude-se
Logodenn n’eus ‘met un toull zo boued sur d’ar c’hazh
Ur c’hazh maneget n’eo ket mat da logota
Lorc’hajoù : chas bras ha brezilhonoù
Pa vez ar brasañ ‘r brezel ‘vez an nesañ d’ar Peoc’h.
Nac’h bete prou ;
Gwellañ testeni zo
Gwell eo ur marc’had graet ‘n ur c’hrog
Evit chom daou vloaz da gontañ fagod
Konterien vrav : gwerzherien ger
Un eurvezh yec’hed ‘ra vad d’an den klañv
Ken gwazh eo an hini a dalc’h mat d’ar sac’h
Evel an hini a laka e-barzh.
Pep ki
‘N e loch a vez hardizh
Gwell eo moged forn
Eget avel-skorn
Trec’hiñ pe vervel
Trubard biken
Klask an enor
Ha lez an enorioù
Gwell eo bout kiger
‘Vit bout loue
Dao war an trubard !
Pennglinañ morse
‘Met dirak Doue
M’hoc’h eus un ober d’ober
Kasit hoc’h ober d’ober
Da un’ hag a oar ober
Pe vano hoc’h ober d’ober
Dre faot a c’hoût ober.
Gant bourd ha gant fars
‘Vez lâret ar wirionez da galz
M’hoc’h eus c’hoant da gaout ur mignon mat
N’it ket alies d’en gwelat
Ne c’hoarzh ket Doue eus an Den
Ken ma wel anezhañ o wiskañ e roched en yen
A van da van
Ez a adverenn da goan
Aval boulc’het
N’eo ket ‘vit ‘n em viret
Ar gedon a bell
A ya holl da lern
Pelloc’h ez a an den gant e dog en e zorn
Eget gant ur vazh
Sotoc’h evit den en kelenn
N’eus droug ebet
Na servijfe ket d’ur vad bennaket
Gra pa ri tra
En esperañs e vev an den
Hag eus ar groug ne ra den
Ar c’harzh
He deus divskouarn diavaez ha diabarzh
E-lec’h m’eo stag ar c’havr
E rank peuriñ pe greuviñ
Ki skaotet en devez aon rak dour bervet
War ar marc’h mat e vez skoet atav
Pa serr un nor e tigor div
Arabat skeiñ ar billig war-lerc’h an trebez
Diwar logod ne vez ket a razhed
Korf bras : korf lach
Korf bihan : leun a gourach
Diouzh feson vat diwallit
Gant feson fall ne viot ket tromplet
Keuz a-raok ne vez ket
Keuz war-lerc’h ne dal’ ket
Arabat fiziout en souchet
O soñjal emañ kousket
N’eus siminal na divoged
Na vez tan kalz pe nebeut
Pa vez komzet eus ar bleiz
E vez gwelet e lost
Yar a gan a goll he vi
Ar pluñv a ra an evn
Neb na glev nemet ur c’hloc’h
Ne glev nemet ur son
Ur barner ha na selaou den
Zo fall e varn, fall e lezenn
Goude c’hoarzhin e teu gouelañ
Goude c’hoari, huanadiñ
Un ali mat zo mat
Na pa vez digant ur sod
Diouzh ar ret n’eus ket a remed
Lemel hep lakaat
N’eo ket da bad’
Term-term a bad da viken
N’eo ket stank
Neb a zo pur ha frank
Pec’hed anzavet
A zo hanter bardonet
Gortoz pell zo gortoz mat
Pa deu an traoù da vat
Perc’henn kozh vuoc’h
A zo da sachañ war e lost
P’emeur erru war ar gwall
Eo well born ‘vit dall
Gwelloc’h eo dont en-dro diwar hanter hent
Eget n’eo ober ur gwall veaj
Tost na dap ket
Just na skoulm ket
Ur gaoz fall a red betek ar mor
Ur gaoz vat a chom e toull an nor
Brud vat ‘chom ‘toull an nor
Brud fall ‘ya betek ar mor
Neb a lazh ur garlostenn gant e viz
A resev bennozh sant Maoris
Ar c’hentañ mont
Eo ar berrañ kont
An hini a ya d’e wele gant sec’hed
A dihun gant yec’hed
Fallañ ibil a vez er c’harr
A vez da gentañ o wigourat
An neb a glask lazhañ e gi a lavar e vez klañv
Pa vez aet ar yer war o c’hlud
A vez anavezet an dud
An hini n’en deus ket penn a rank kaout treid
Evurus neb en deus ti
Rak er-maez eo gwall diabri
Washoc’h eo ur vrud tapet
Evit ur si koachet
Pig pe vran a gan
Ur gaou plaset mat a ra bec’h d’ar wirionez
Gwelloc’h eo un ti bihan eget ur park bras
Me ‘ouie ‘walc’h eus gwelet e liv
En devoa c’hoant kac’hat pe riv
An ezhommoù
Un tamm yod poazh mat ha dibolod
Hag ur banne laezh polodet da zebriñ anezhañ
An neb a lip ar gaoter gant e viz
‘N deus ezhomm nag hoc’h na gwiz
Neb a gign e vaout na gav ket anezhañ da douzañ
Un denig bihan hag eñ trist Dre vertuz ur chopinad sistr
Hag eñ ne vez ket brasoc’h eget ur c’hornandon
En devez nerzh ha galloud Samson
Ozac’h mezvier ha gwreg lipous
A gousko abred war ar plouz
Den kozh, gwin kozh en ho kwerenn
En ho tas, den yaouank, dour yen
Boued un hoc’h ‘ya gant un hoc’hig
Ha ‘met un hoc’hig ne ra ken
Ne bad ket pell an anduilh
Da lakat div ha div
Pa ne vez nemet teir
Bag na sent ket ouzh ar stur
Ouzh ar garreg a sento sur
Bagig hep stur gant gwall avel
Zo skoet sur war ar roc’hell
Hep e vamm evnig mar ya pell
Zo hep dale boued d’ar sparfell
Lavarout kaer dirak un azen
Nemet koll amzer ne reer ken
An intañsion a ra tout…
Nemet da reiñ kerc’h d’ar c’hezeg
ha da lakat kig er soubenn !
Hep ur begad pebr ha holen
Eo goular ar soubenn
Cheñch soubenn ‘ra vad
Pa ya war wellaat
Gras Doue a zo bras :
Leun kof ha manet c’hoazh !
Al lip a zo mat
Met n’eo ket enorapl
An arc’hant, ar madoù
Gwell eo brud vat da bep hini
Eget madoù a-leiz an ti
Gwell eo deskiñ mabig bihan
Eget dastum madoù dezhañ
Gwell eo ur gwenneg espernet
Eget dek dispignet
Ha pa vefec’h eus lignez ar c’hi
Mard oc’h pinvik, antreit em zi
Na pa vefec’h eus lignez ar Roue,
Mard oc’h paour, it alese.
A-viskoazh ha da virviken
Eo bet troad ar pinvik war goug ar beorien
Gouzout reiñ ha gouzout derc’hel
‘Laka ar madoù da badout pell
Madoù dastumet pront
Gaspilhet pront e vezont
An arc’hant just a ra an dud fur
Arc’hant douget (23)
N’eo ket arc’hant foetet.
Paour a c’hounez. Paour a foet
Paour n’eus ezhomm yalc’h ebet
Kenderv kompez ‘vi pa bresti
Ha mab ar c’hast pa c’houlenni
Kemer hep reiñ
Lak ar garantez da dreiñ
Erru ur gont a vez
Ez a ar paour en gouez
Fortunioù pell
Tour pe gestell
An hini en deus hag a ro
A ra mignoned en pep bro
An hini en deus ha na ro ket
Evel ur c’hi a zo sellet
Mall en kas ne ya ket
Mall en kaout ne deu ket
Bern n’eo ket mammenn
En em c’hlac’hariñ o prometiñ
Hag en em rikour o virout
An hini a bren marc’had mat hag a werzh ker
Zo sur dindan nebeut amzer d’ober e afer
Madoù ar bed-mañ zo d’an hini a-dap-a-dap
Aluzenn diwar aluzenn
A gas ar paour da binvik
An divizasionoù
A ra ar marc’hadoù
A-viskoazh eo bet embannet dre-holl
Nep piv bennak a ray marc’hadoù fall a zo oblijet da goll
Ar merc’hed
Ar vuoc’h a ya a-bouez he c’horn
Hag ar plac’h a-bouez he dorn
Buoc’h a red ar foarioù
Merc’h atav en dañsoù
Zo techet da wallchañsoù
Ar veleien hag ar merc’hed :
Gwashañ tud da gas kezeg
Kog an noz
C’hoant gwrac’h kozh.
Gwalenn gollet hag eured du
A dro an aour melen en ludu.
Ur plac’h mezv
N’eo ket mestr d’he zraoù.
E lec’h ma vez div blac’h ‘vez marc’had
E lec’h ma vez teir ‘vez foar
Ar c’houblad, ar familh
N’ez eus kozh votez
Na gav he farez
N’eus pilhenn na gav truilhenn
Na plas d’hec’h astenn
An hini a ra glav deiz e eured
En devez bugale pinvik pe… mec’hiek !
Bezo du pe vezo gwenn
Ar vaoutez ‘gar bepred he menn
Dent abred : bugale bepred
Na pa rostfe ‘r pluñv war ar vran
Ar bugel bihan ‘rank kaout tan
Intañv hag intañvez :
Moc’h bet war ar panez
Biskoazh lezvamm n’eo bet karet
A galon vat gant minoret
Biskoazh lezvamm na garas ivez
Bugel un’ all evel he re
Serr da zaoulagad ha digor da c’henou
Hag e weli da vamm-gozh o chaokat avaloù
Evezhiadennoù diwar-benn an euredoù gwechall
A-raok mont da eurediñ e poke ar verc’h d’he mamm gant doujañs (alies gant daeroù puilh o kouezhañ diouzh he daoulagad gant ar from).
Unan bennak (ur gozhiadez, peurvuiañ) ‘veze e toull an nor o kinnig dour benniget d’an dud nevez, kent kregiñ gant hent o buhez priedoù. Bugale ha peorien ivez ‘veze kavet a-hed an hent gant drezennoù. Un dre- zenn hir da dreuziñ an hent, dalc’het e pep penn gant an dorn, ‘veze stignet d’ober skoilh d’al lid ambroug.
Ar walenn
Hervez am eus klevet, arabat ‘oa d’ar wreg nevez lezel he fried yaouank da riklañ dezhi ar walenn dreist junt uhelañ he biz. Se ‘vije e lezel da gaout re a veli warni. Ma felle dezhi derc’hel d’he frankiz ha bout mestr en ti, hi hec’h-unan a dlee tremen ar walenn dreist ar junt.
Ar friko
An dud a renk a rae ar pred eured. N’eo ket ur friko met ur gwir foeltr-bouzelloù. Hervez klevout e veze seizh plad kig ha seizh plad diservijoù, hep kontañ ar strakerezed. Ar re- mañ am eus soñj oute em yaouankiz. Un doare berlingot paket en pep hini un amor- sen ; pa veze sachet war daou benn ar baperenn e raent un tenn, gant moged pichoñs.
Ar rost ‘veze poazhet e forn ar barrez. Ferniel ‘oa koulz lâret e pep kontre hag e kontreoù ‘oa ez ae ar yaouankiz a benn ambroug d’ar rost en ur dañsal un derobee a-ratozh. Evit ar prejoù-pae 24 ‘oa daou seurt : gant an evaj pe hep evaj ; er re-mañ ar gouvidi a brene o boeson o-unan ; alies ur voutailhad bier pe chufere etre daou… (Diglok)
Ar micherioù
Ar gemenerien didalvez
A lak un neudenn hir ‘n o nadoz
Da ouel Chandelour
Eo deiz da bep micherour
Nemet d’ar c’hemener ha d’ar gwiader
Ar re-se zo daou luguder.
Cheñch a viliner
A zo cheñch a laer
Pa ‘z ay ar vilin en-dro
Krampouezh pe vara a vezo
Neb a c’hoari gant artizaned
A zo sur da vezañ stranet
Neb a c’hoari gant artizaned laer
A zo sur da vezañ stranet kaer
Brizhkredennoù
« C’hwi a gred se, eme Vari ? Kaozioù. Me ne gredan ket ar seurt lerbaj-se ! »
Arabat avat ‘vije bet deoc’h lavarout kement all da Vari diwar-benn he lerbaj-hi. He c’hredennoù sañset, pe gentoc’h he brizh- kredennoù… Ha bez’ he devoa Mari gozh ul lostennad brizhkredennoù, me ‘lavar deoc’h. Hep kontañ ar re am eus disoñjet-naet, rak pell amzer zo eo marv Mari gozh. Sede amañ un tañva eus ar c’hredennoù iskis-se a oa sur mat estreget Mari gozh o klask o aprou. Lezel a ran a-gostez diouganoù ar c’hevnid, ar mel- chon peder-delienn, ar gwennelied ha traoùigoù all hag a dle bezañ deuet dimp eus teñzor arouezioù ar C’hallaoued.
Krogomp da gentañ gant an hunvreoù. Hervez Mari, hunvreal gant beleion e oa seblant kañvoù da gaout. Hunvreal gant vioù e oa seblant poent mont da gofes. Hunvreoù moc’h : trubuilh. Hunvreoù dour : poan-benn antronoz. Hunvreal gant krampouezh : ul lizher da gaout prestik. Hunvreoù tan ‘oa seblant vat : levenez ha chañs.
Ar piged a zalc’he un tamm brav a blas e brizhkredennoù Mari. Ur big er porzh ne oa ket seblant vat tamm ebet. Ma teue ar big da doull an nor, seblant fall, avat ! Ma ragache war ar marc’had : seblant fall dao- net. Dilojañ neizhioù piged tost d’an ti ‘oa ket mat : teurel a rae ar big he malis war dud an ti. Ur big o heuilh hini pe hini eus ar saout o peuriñ er park : seblant chañs fall war al loen-se. Ur big war ho hent o lammikat hag o ragachat : seblant keloù fall pe zarvoud ouzh ho kortoz er gêr. Ur c’hog o kanañ a- greiz an noz : seblant darvoud pe gañv. An dra-mañ en diavaez eus amzer ar C’horaiz pe an Azvent, rak d’ar mareoù-se e tirenk ar c’higi, hervez ar re gozh.
N’eo ket chañsus kennebeut gwelout yer o vervel : chañs fall war al loened all. Ur yar o treinañ ur blouzenn da heul he zroad (ar pezh a c’hoarvez alies koulskoude) se ‘oa seblant unan eus tud an ti o treinañ e liñsel. Evnig-ar-marv pe an askell-groc’hen o heuilh unan bennak war e roud, en noz : seblant kañvoù. O tont da droidellat en ti (ar pezh a zo spouronus a-walc’h end-eeun) diougan eur fall. Pa veze ur marv en ti, ne oa ket mat skubañ an ti, da lavarout eo teurel skubadur an ti er-maez : ret ‘oa lezel, an devezhioù- se, ar skubadur a-dreñv an nor.
Lakaat ur c’houez da sec’hañ deiz Gwener ar Groaz ne oa ket mat. An hini a veze e zilhad war ar c’harzh deiz Gwener ar Groaz a varve er bloaz-se. Un eured oc’h antren en iliz goude un interamant a oa tonket d’ar chañs fall. Oc’h antren war-lerc’h ur vadeziant e oa neuze ur chañs dreist-par.
Gwele ur gazeg, da lavarout eo ar c’h- roc’henennoù-se m’eo paket e-barzh al loen bihan e kof e vamm, ne oa ket mat plantañ anezhañ nag en douar nag en teil. Ret e oe hen darc’haou da sec’hañ en ur vodenn- spern. Ha se gant an dorn ha n’eo ket gant ur forc’h.
Ur pot-houarn war an tan ne oa ket mat de- zhañ kaout nemet un troad e tu al leur-zi, an daou droad all a oa sañset da vezañ e tu ar vazh-drezenn. Ar stamm a veze graet deiz noz an Nedeleg a vreine. Pa bozit ur gontell war an daol, mar da war lein he c’hein : sur ez erruo tud d’ho kwelout en endervezh-se pe da noz. Ma tiskarit an amann war ar plad, ho tro ‘vo da chom er gêr disul.
Ul loen a werzher evit mont da vagañ : n’eo ket mat hen pouezañ. Ret eo ober dezhañ ur priz atrak. N’eo ket chañsus reiñ d’ur bugel nevez-c’hanet, anv badez ur bugel all, breur pe c’hoar, bet marvet en-bihan. Pa zichañs koll ul loen, ul loen-kezeg dreist-holl, ha ma varv al loen-se en e graou, arabat stagañ warnañ d’e sachañ er-maez, kezeg ar gêr, e mod ebet, end-eeun ur gazeg lourd.
Arabat skeiñ plusk vioù en tan. N’ouzon mui petore sant merzher ‘oa bet rostet gant tan plusk vioù. Ar grampouezhenn diwezhañ a oa sañset da chom war ar gleurc’h. Krampoue- zhenn an anaon e oa.
[Barr-Heol 46, Kerzu 1965]
Ar broioù
Ar Vretoned na gomzont e yezh Bro-C’hall
Ken ma vezont mezv-dall
An hini n’eus ket istim ‘n e vro
Mont ‘lec’h all hag en devo
Ur marc’h hag eñ ganet en ur c’hraou saout
N’eo ket ul leue
Pep bro he deus he giz
Pep parrouz hec’h iliz
Ha pep plac’h he hiviz
Pa glevfet kanañ Conditor
It da Werliskin hag e kavfet foar
Daou dra, tri dra
Daou dra hag a ya difonn
Madoù beleien ha plouz etu
Tristañ tri dra zo war an douar
Un oaled hep tan
Un ti hep gwreg
Un daol hep bara…
Vilañ tri dra zo :
Ur pinvidig gaouiad
Ur paour glorius
Un den kozh tanav
Diaesañ tri dra da fornis gwechall :
Hern d’ar c’hezeg
Botoù d’ar charretour
Rodoù d’ar c’hirri
Daou dra vat (eme Yann)
Ur bannac’h laezh pouloudet
Un tamm yod poazh ha dibouloud
Daou stumm da vont da baour :
Laerezh ha labourat d’ar Sul
Daou dra na vez ket a-walc’h outo
An teil hag an arc’hant (er feurmioù)
Yenañ daou dra zo en ti
Pennoù daoulin an ozhac’h ha fri ar c’hi
Soubenn an tri zraig
Dour, holen ha baraig
Tri dra gwall diaes d’ober :
Lonkañ ur c’harr houarn
Lakat an tan en ur poullad dour
Ha forsiñ un nor digor
Tri ha tri emañ oadoù ar c’hi :
Tri bloaz o tont da gi
Tri bloaz ki
Tri bloaz o vont ‘maez a gi
Ha tri bloaz kozh ki
Daou dra blijus d’ur beleg :
Bezañ anvet da berson ‘n ur barrouz sukursal
Ha kaout un teñzorier bouzar ha dall
