Gerioù ar vugale
En-dro d’ur c’hanedigezh amiegezh,
pe gwrac’h an holen
bara poupig
beg
chug chut
distagelliñ ur bugel (ar gwir)
golc’hedoù
karr bihan
kavell
kaot kerc’h
magañ, magerezh
mezhurat (mezhur)
pallenn
rideozioù
soub mitonet
stignoù
torchenn
Dilhad babig
babouzetenn
boned
badeziant
davañjer korfek
kabell
kabell badeziant
korf bihan
kravatenn
krez liboud lien
groñj lien kof
lienoù lietenn
mailhuroù
mezherenn
robenn badeziant
sae
Yezh ar vugale
babav : brav
bekoù-laou (?) : c’hwiled bisig, bisiweñvig : ar c’hazh biti-biti : ar yar, ar yer
bou-mat 26 : ar vronn
chô : saout
dodoch, dokoù bihan : moc’h, moc’h bihan
mêkoù : deñved
nan-nan : gwele
ober jezu : juntrañ an dornigoù palv ouzh palv
tê-tê : ar c’hi
teuf-teuf : an tren
yo-yo : ar gazeg, kezeg
Evit ober ton d’ar vugale
bi kaezh
bihanig-me
choukala
kalonig e vamm
kolladenn e vamm
lochig-me
ober damedoujên
ober houpala
paotr mat, paotr bihan mat
plac’h mat, plac’h mat bihan
santig toull
santig-me,
santig bihan-me
Evit krozañ anezhe
gwiñver
hej e doull
kaoc’hig
marc’h ambilh
marc’h bihan
marc’h sot
pezh drouk
pikouz bihan
pikouz fall
sac’h barbilh
torr-penn
torr-revr
Geriaouegoù arbennik
An avelioù
avel ‘n e fas : vent debout
avel ‘n e gein : vent arrière
avel beg ar gwez avel-but : tranchant avel-c’hlav
avel da zigorniaouiñ saout : à décorner les bœufs
avel-diroll
avel diwar Blonevez (lec’hel)
avel diwar Lann ar Goñsorted (lec’hel)
avel diwar veg ar rinier (lec’hel)
avel-draoñ 27 : vesse
avel-dreut : vent acéré avel-enep : vent contraire
avel-eost : vent d’août
avel eus dindan an heol : vent de suroît
avel-flour : zéphyr
avel-foll : grand vent
avel-glouar : vent tiède
avel-gornôg : vent d’ouest
avel-izel : ras de terre
avel-korc’hwezh : cyclone
avel-norzh : aquilon
avel-oraj
avel-reter : vent d’est
avel-rip : vent sec
avel-sil : vent coulis
avel-skorn : glacial
avel-skub-delioù : défeuillant
avel-suilh : désséchant
avel-uhel
avel-viz : vent de nordet
avel-vor : vent marin
avel-walarn : vent de noroît
avel-dro : turbulence
suilh-raden : vent qui roussit fin mai
tempest : tempête
tourmant : tempête
tourmant ruz : très forte tempête
D’ar vugale gwechall e plije an tempest : dis- kar a rae kistin, avaloù ; d’ar beorien ‘oa ur pourvez danvez tan, skourroù sec’h o koue- zhañ eus ar gwez, daoust ma wallaoze alies toenn valan o zammoù tiez. Gwallaozañ a rae ivez ar bernioù plouz, ar perchennoù foenn, ar savadelloù ed er parkoù pa degouezhe bezañ an eost, ha dreist-holl ar bernioù foenn er parkoù. Diskar an ed, ar c’herc’h hag ar segal ‘oa techet muioc’h eget ar gwinizh dre ma oa hiroc’h o flouz, ha gwanoc’h. Ar c’horz patatez ‘veze torret ivez, ha zoken ar c’haol kuntuilh, flastret ar raden, diskaret gwez pe dichouket meur a skourr onn. Dirañset an ed-du, ar pennoù melchon, rozennet ar foenn. Hep kontañ ar bern avaloù hejet kent bout darev.
Ar bara
lakaat toaz e gô
goell go
goell toaz
goell bier
bara gwinizh
bara segal-winizh
bara heiz-winizh
bara teir c’hreunenn
bara segal rik
go yen
gwazhiennet
trilivet
stoket
suilhet
devet
boullboazh
re-c’hô
terriñ an toaz
plegañ bara
an eforn
pal eforn
bara malforniet
bara mêchenn
bara ront
bara pleget
bara plaen 28
bara c’hwezet
bara c’hwek
bara rouanez
bara kozh
bara fresk
bara louet
bara diazez
bara put
bara lostennet
bara poupig
bara moull
kachenn
kachenn avalennet
skubellenn forn
poull ar skubellenn
ti-forn
gôr
goriñ ‘r forn
diswerañ ‘r forn
merkoù
an tan bihan e korn kleiz an toull forn
kouchañ ar forniad
tennañ ‘n tan ‘maez ar forn
broud
ludu forn
maen forn
pri forn
ken ma teue ar gwenn er-maez
taolioù tro-dro
plankenn red en dro a-us
paneroù
sac’hadoù toaz war ar chouk
karrigell
kazeg gwetur
torzh ha kouign rask
forc’h troad hir
Ar per
per aour
per bleudek
per dourek
per ki
per kloc’h : Williams
koper rous koper lostek
per kailhero : caille rose?
per bizi : Bézie
An avaloù
avaloù dous
avaloù dous an Norman
avaloù dousevek
avaloù eostek
avaloù frinkin
avaloù frinkin Lezlae
avaloù Job
avaloù lokard
avaloù ofrich
avaloù penn-kazh
avaloù put
avaloù rousper
avaloù treñchoù kaol
avaloù trenk
avaloù trenk put
Al lin
prientiñ an douar ; mil evezh
temz
had ; estrañjour ; kerzh Pask ; ar muzul ;
glas ha ruz
tennañ lin ; kerzh Gouel ar Republik 29 ; dornadoù ; ledañ war ar prad ; lin gwenn 30 ; oget 31 en dour
treiñ an drammoù
dastum al lin
o c’hlenkañ
rañvellat
bolc’hadegoù
breat
paluc’hat
kribat
nezañ
gwerzhidi
kanelloù
kudenniñ
dibunañ
ober kouez
gwiadiñ
kaot
dourañ
sec’hañ war ar prad
Ar c’hleñvedoù
Kezeg
terriñ kraoñ : faire tinter les fers qui se touchent en marchant
pouset : emphysémateux
taol gwad : congestion avec paraplégie
toull-gof : hernie du poulain
marouz : morveux
taol gwad en treid : fourbure
maltourn : panard
marc’h mouzher : rétif
skoaziet : ur gouli war ar skoaz
klañv gant ar c’hromm : gourme (mal contagieux)
gorbezennoù : tares dures
logod : tares molles
trempellek : panard = treujet [?]
Moc’h
rangouilh : semi-cryptorchide
ar bourpr : rouget (mal épizootique)
Saout
pistig : inflammation de l’espace interdi- gitaire
kleñved an tarlask : piroplasmose
terridigezh : douleurs post-partum
skarbet : cagneux. Kas ar vuoc’h skarbet er-maez
Deñved
arc’houez-dour : douve hépatique (mélitoccie)
Tud
terzhienn leueoù : dre fent, eus an hini a gren gant riv pe gant doan
kouezhet aluetenn ar gouzoug : angine
terzhienn grenañ : fièvre récurrente
terzhienn domm : typhoïde
terzhienn velen : jaunisse
Yer
ar bisiwig : la pépie
Gerioù a bep seurt
Bodañ a reomp amañ gerioù a bep seurt, bet notennet gant Anjela Duval. Darn anezhe (ar re zo ur steredennig d’o heul) zo bet emban- net ganti e Barr-Heol 44, Mezheven 1965, dindan an titl « Un nebeudig gerioù kozh ».
ardantiñ* : gorrekaat, gwanaat an nerzh.
Skouer: ardantiñ ‘ra an tan (evit un tangwall)
= dinerzhañ ‘ra. Evit un dra bennak o ruilhal gant tizh, ardantiñ ‘ra = emañ o vont da chom a-sav.
atravet : acharné.
Skouer: atravet war al labour, pe n’eo ket atra- vet tamm ebet war ar studi, pe atravet eo ar saout da beuriñ.
aweabl [ger notennet gant Anjela hep dis- plegadur na troidigezh ebet]
bigañgnat, markañgnat : ober labour dibalamour, takoniñ traoù kozh ‘n un doare divalav.
dantifilouzenn* : chevrenn, kaerenn, tekenn.
dargañgnat, darañgnat : krignat.
Skouer: ar patatez en douar ‘vez dargañgnet, pe darañgnet, gant al logod mors.
darignat [ger notennet gant Anjela hep displegadur na troidigezh ebet]
ergan*, ergen* : nerzh-enebiñ.
Skouer: ergan en deus, gant ur pouez-mouezh kreñv war ar silabenn gentañ.
gonoñs* : diskont, kerse.
Skouerioù: gant an amzer dreut-mañ ‘vo gonoñs war an eost. Pa’z ay d’ober e gont e kavo gonoñs.
houbañ* : stambouc’hañ, sac’hañ. Skouerioù: paouezet eo ar vuoc’h da beuriñ, hou- bet eo ; re gaer eo ar geot. N’ouzon ket petra zo war va soc’h, na ra nemet turiat: houbet eo. N’a ket va zreñch en tamm douar avuennek-mañ, hou- bañ ‘ra.
ingravet : tost, pizh (avare).
Skouer: hennezh zo ken ingravet ken ne gred ket debriñ e voued.
kalamarc’hiñ [ger notennet gant Anjela hep displegadur na troidigezh ebet ; patauger hervez Daniel Giraudon]
kidellat [ger notennet gant Anjela hep displegadur na troidigezh ebet]
kokeluchet : stumm klañvidik warnañ, pe an aer da gaout riv, dastumet, daoudor- tet.
kost* : un doare danvez-gwer erzatz. Skouer: ar re-mañ n’eo ket krampouezh int ! Ya, kost-letern. Gwevn eo ‘vel un tamm kost letern.
kotisañ* : foetañ.
krug* : skorn, dour skornet.
Skouer: En noz tremen en deus skornet spontus. Krug ‘oa. Ne gomprenen ket pegen skornet en doa ken am eus gwelet krug ouzh bordoù diabarzh ar puñs. Krug zo en daou gostez ar rinier (ar stêr).
langleziñ, pe langleiñ : skuizh o vezañ
langlezet.
liper-koaven : pique-assiettes.
livarzin* : staenadur ar melezourioù, ar sklasennoù.
Skouer: ar sklasenn-mañ a zo erru aet al livarzin diwarni.
mailhañ* : troc’hañ ur mailh bennak evit berraat lostoù al loened bihan 32.
mailhdraezhenn*, manndraezhenn* : kemmesk a vailh hag a draezh da demziñ ar parkeier.
maneur* : ul labour.
Skouer: Mil maneur am eus c’hoazh d’ober. Marteze e vefen kad da ziverrañ ur maneur ben- nak deoc’h. Hennezh (pe honnezh) en deus ur maneur mat. Da lavaret eo ober ‘ra labour vat.
markagniñ [ger notennet gant Anjela hep displegadur na troidigezh ebet]
mont da gozhkoata : mont da geuneuta.
noial* : reizh, eeun, sklaer.
Skouer: n’ouzon ket hag-eñ eo noial an den-se. Un dra bennak zo en istor-se ha na gomprenan ket. N’eo ket noial ar jeu.
ober ul lastez : ober ur stlabez, mac’hañ traoù ‘vel ma ra al loened pa ‘z eont da laerezh.
ober un teilad : ober ur bern trouz ha todion evit nebeut a dra. Ober ur bern jes- traoù ‘n ur salmiñ ‘vez lâret ivez eus ur stumm garz da ‘n em ziduañ.
reveleñchoù : bodoù keuneud savet war ar c’hleuzioù diwar gefioù bet troc’het diagent, ha diwar gwrizioù ivez.
riz-moger : ‘n ur pezh lojeiz, ar pezh a chom dizolo eus ur voger echu goude bezañ pozet warni ar sableenn hag ar c’houbloù.
riz-plouz, riz-foenn : an drañchenn-se, boulc’het er bern plouz pe foenn ma veze kemeret diouti dre ma vez ezhomm.
sepant* : nemet, anez.
Skouer: ur plas madik a-walc’h eo sepant zo ur gwall gerc’hat dour. An daou-se zo evel daou vreur gevell sepant n’int ket er memes ment.
sistr pagnotenn : sistr abaoe ar bloaz a- raok. Sistr chomet da gozhañ e ti tud pizh hag « ingravet ».
trouin* : skipailh bagad tud iskis, kampi- noded.
Skouer: me ‘gomz deoc’h eus un trouin. Sed amañ un trouin. Bez’ ez eo ar re-se un trouin.
yost [ger notennet gant Anjela hep disple- gadur na troidigezh ebet ; skuizh-marv, hervez Daniel Giraudon]
Evezhiadennoù gant Klerg war ar gerioù bet embannet e Barr-Heol 44 :
« Ar gerioù livarzin, kost, krug, ardantiñ n’am eus klevet biskoazh. Evit noial ec’h implijer kentoc’h ar ger souezhus-mañ vir- jin : an den-se n’eo ket virjin ; honnezh n’eo ket virjin he daoulagad ; n’eo ket virjin ar jeu ; n’eo ket virjin o gwad hag all (Ploubêr).
Ar gerioù sepant ha maneur a zo gerioù gallek evidon-me. Sepant a vez distaget seped ‘kostez Landreger ha maneur a zeu eus « manœuvre » ; ar ger-mañ a zo anave- zet mat, hag implijet da vat.
Ar ger ergan pe ergen a zo bet implijet war Varr-Heol ur wech bennak : hervez ar pezh a ouzon e vez implijet (nebeut a- walc’h avat) e Plouared, Tonkedeg, Prad ha Sulien ha neuze er C’houerc’had.
Kotisañ (pe kotusañ) a zo anavezet mat. Ar ger dantifilouzenn a zo eveek un tamm o lakaat an dud da vinc’hoarzhin.
Mailhañ a zo anavezet mat. Ar ger mailh e-unan a dalvez mell evel da skouer : tor- ret unan eus mailhoù gwalijenn e gein, torret unan eus mailhoù e c’hoûg. War ar poent-se ez eo diglok geriadur R. Hemon (mouladur nevez, pajenn 303). E Treger vras e talvez ivez kement ha maen ur frouezhenn bennak, liester mailhoù. S.o. mell(où) Kernev.
Ar ger all mailh a gaver moarvat e mailh draezhenn a zo anavezet mat ar ster anez- hañ ha merket spis ez eo er geriadurioù evel R. Hemon da skouer, paj. 303 : fank. Ar blan- tenn troadur pe troazur a vez graet anezhi e Treger vihan : louzaouenn ar mailh.
Kement-se a ziskouez ez eus bepred gerioù kozh ha mat o pourmen o c’halite e Bro- Dreger hag o c’hoari koach-koukoug gant ar chaseourion c’herioù. Hag ar pezh a zo gwir evit Bro-Dreger a zo gwir evit Breizh-Izel a- bezh. N’on ket estonet e ve kaieradoù notennoù gant Tadoù Jezuisted ha Tadoù Misionerion all, nemet siwazh ! betek-henn e chomont diembann. Kavadennoù souezhus a vo ivez pa embanno hor mignon Jul ar Groz e zastumadennoù prizius-meurbet… »
